Lichtkunstenaar en architect Herman Kuijer heeft in Zutphen twee tunnels voorzien van bijzondere, artistieke verlichting. Het idee van de gemeente Zutphen was om een juiste combinatie te vinden tussen een weergaloos lichtkunstwerk en functionele verlichting.
De beide nieuwe tunnels liggen bij de oorspronkelijke samenloop van de IJssel en de Berkel verbinden de nieuwgebouwde buitenwijken met het stadscentrum. Het project van Kuijer symboliseert het water dat hier vroeger stroomde. Het licht beweegt en vloeit langs de tunneloppervlakken, terwijl de verkeersveiligheid en het zicht altijd gewaarborgd blijven. Het is het eerste project in Europa waarbij lichtkunst de tunnel ook functioneel verlicht.
In 2012 kwam kunstenaar Herman Kuijer in contact met bureau De Kruijter voor het uitvoeren van een lichtstudie naar het kunstzinnig verlichten van twee tunnels in de gemeente Zutphen. Er moest een manier worden bedacht om een tunnel onzichtbaar te verlichten in verschillende kleuren. De verlichting moest tegelijkertijd de tunnel verkeers- en sociaal veilig maken.
Juist
De eerste bainstormsessies waren erop gericht om na te gaan hoe de bedachte lichtbanen op een juiste wijze in de tunnel konden worden geprojecteerd, zonder vermenging van het licht van de naastgelegen lichtbaan. Tevens was de opgave dat de lichtbron niet zichtbaar mocht zijn, en tot slot moesten het lichtniveau en de gelijkmatigheid van het licht voldoen aan de Nederlandse richtlijnen voor tunnels en onderdoorgangen.
Pingpong
Indirect verlichten vanuit een koof in het plafond bleek niet de oplossing, omdat hiermee niet zou kunnen worden voldaan aan de richtlijnen. Al snel kwam men op het idee om de nissen met smalle bundels te verlichten en het openbaar gebied met bandvormige optieken. De beide karakteristieke vormen van lichtverdelingen kregen in het ontwerpproces de naam ‘pen’ en ‘pingpongbatje’. Op basis van deze twee
vormen is het totale lichtbeeld verkregen. De wandreflectie en het directe lichtniveau is in een 3D-model berekend op basis van werkelijke karakteristieke lichtverdelingen en reflectie-eigenschappen van de wand. Dit om vroegtijdige problemen te kunnen signaleren en het beton of de armatuur hierop te kunnen aanpassen.
Uitdagingen
Doordat is gewerkt met zeer smalle bundels in combinatie met RGBW-leds was het een uitdaging om bij de eerste aanzet van het licht geen vreemde kleurvermenging te krijgen, wat kon ontstaan doordat de vier leds niet exact in het midden van de lens zitten. Om deze reden is de bundelbreedte later in het ontwerpproces aangepast. De tweede uitdaging die diende te worden opgelost, is de kleurgevoeligheid van het oog bij de diverse kleurscenario’s. Het lichtniveau en de gelijkmatigheid moeten onder alle omstandigheden voldoen aan de Nederlandse tunnelrichtlijnen. Het is voor te stellen dat bij overmatig gebruik van rood of paars de leds meer licht moeten produceren om de luxwaarde te behalen dan bij geel of groen licht. Onze ogen en ook de meetapparatuur volgen immers de kleurgevoeligheid van de photopische V labda-curve. De verschillende lichtscenario’s zijn doorlopen en er hebben luxmetingen plaatsgevonden om eventuele problemen vroegtijdig te signaleren of bepaalde scenario’s aan te passen qua lichtoutput. Het was een leerzaam proces met een uniek object, waarop het gehele bouwteam trots is.
Artikel uit ‘Installicht – lichtmagazine voor professionals’ juni 2016